Belki ilk kez duyuyorsunuz. Son birkaç senede medyada daha sık gündeme geldi; yine de gözünüzden kaçmış olabilir. İstanbul’un çok önemli bir özelliği daha vardır: İstanbul kuşların göç yolları üzerindedir. Avrupa ve Afrika arasında mekik dokuyan göçmen kuşların önemli bir kısmı İstanbul Boğazı’nın üzerinden geçerler. Çeşitli sayımlara göre 500 bin civarı kuştan bahsediyoruz. Bunun 300 bin kadarını leylekler, kalanını ağırlıklı olarak kartal, şahin türleri oluşturmaktadır. Kuş gözlemcisi olmayıp sadece bir meraklısı olduğum için göçmen kuşlarla ilgili bilgim çok sınırlı. O nedenle detay bilgileri en altta vereceğim linklerden edinebilirsiniz. Ben sadece kaba hatları ile birlikte nerelerde görebileceğinizi tarif etmeyle yetinmek istiyorum.
 |
| Kartal, Şahin Türleri ve Kara Leylek |
Kuş fotoğrafı çekmek için yüksek kapasiteli makine ve lensler kullanmak gerektiğinden bu fotoğraflar teknik olarak yetersizdir. O nedenle sadece örnek olsun diye kendi çektiğim fotoğraflardan bir kolaj hazırlanmıştır.
İlkbaharda üreme ve beslenme için Avrupa’ya göç eden kuşlar, sonbaharda yavrularıyla birlikte tam tersi bir yol izleyerek Afrika’ya giderler. Gerek bu işin uzmanları gerekse benim kişisel tecrübelerim kuşları en rahat ve alçaktan görebileceğiniz zamanın “ilkbahar” olduğunu söylemektedir. Yani Mart-Nisan-Mayıs aylarında. Şurada yer alan 834 KB boyutundaki PDF dökümanında geçen senenin gözlem sonuçlarını görebilirsiniz. Bu dökümana göre özellikle Mart ayının ikinci yarısında 10-15 saatleri arasında en yüksek adetlere ulaşılmıştır.
Aklımda iken kuşların göçe hazırlık ve göçleri ile ilgili de bir mantıkları vardır. İlkbaharda göç başladığında son zamanlarda yoğunlaşan (Mayıs) “Arı Şahinleri” sonbahar göçü başladığında ilk başlarda yoğun olarak (Ağustos) tersine göç eden kuşlardır. Aynı şekilde ilk başlarında yoğunluklu olarak (Mart ayı) göreceğimiz “leylekler” ise sonbahar göçünde en sonlarda (Eylül sonu gibi) yoğunlaşacaktır.
 |
| Göç Sırasında Leylekler |
Kuşlar en az kanat çırpmasıyla en çok yolu katetmek zorunda olduklarından sıcak hava termallerini kullanıp, yükselirler ve süzülerek yol alırlar. Hani şehrin içinde döne döne yükselen martıları görmüşsünüzdür en azından. Aynen bu şekilde yükselirler. Sonbahar göçünde o nedenle sıcak havalardan ötürü bazen gözle seçmenin zor olduğu yükseklikten geçerler. O nedenle kuşları kanat seslerini duyabileceğiniz bir şekilde üstünüzden geçerken görebileceğiniz mevsim olan ilkbahar göçü size hoş bir tecrübe olacaktır.
Peki bu göçmen kuşları İstanbul’da en iyi nerede görürüz?
Rüzgar ve hava şartlarına göre değişmekle birlikte ilkbahar mevsiminde en ideal noktalar şehrin kuzeyi, Sarıyer-Garipçe civarlarıdır. Kuş gözlemcileri göç başladığı zaman bu noktalarda toplanır ve sayım yaparlar. Özellikle Sarıyer’den sonra Koç Üniversitesi’ni 900 metre kadar geçtikten sonra Boğaz’a hakim bir tepe üzerinde bulunan ve gözlemciler arasında “Keskin Viraj” olarak adlandırılan bölgedir. Buraya arabayla ulaşabileceğiniz gibi Sarıyer son duraktan kalkan Rumelifeneri otobüsü ile de gidebilirsiniz. Hava çok çok kötü değilse bu mevsimde muhakkak gözlem yapan birilerine rastlarsınız ve emin olun size yardımcı olacaklardır. Hatay civarından ülkemize giren kuşlar iki kola ayrılır. Bir kısmı Trakya’dan Avrupa’ya geçer, bir kısmı ise Artvin civarından kuzeye geçer. İşte Avrupa’ya geçecek kuşlar Anadolu’yu geçer ve denizi görene kadar kuzeye ilerler. Karadeniz’i gördüklerinde dönerler ve kara üzerinden devam ederler. Deniz üzerinde termal olmadığı ve yükselemedikleri için kuşlar daima kara üzerinden uçarlar. Bir kısmının da Çanakkale üzerinden geçtiğini söylerler.
 |
| Keskin Viraj |
Bunun haricinde şehrin her noktasından görebilirsiniz elbette. Özellikle Rumelihisarı civarlarında görebileceğiniz gibi Sultanahmet üzerinde bile görebilirsiniz. Hava şartları ve rüzgar durumuna göre bazen daha güneyden geçerler. Karadeniz’e kadar çıkmayıp Anadolu Yakası’nın güneyinden kara boyunca ilerleyip Kadıköy-Üsküdar civarlarından denizi geçerler. Bazen Adalar üzerinden de geçerler.
 |
| Bir Sonbahar Göçünde Şehrin Üzerinde Leylekler |
Eğer iyi bir gözlem yapmak istiyorsanız keskin virajı tercih edin. Havanın nispeten iyi olduğu hatta daha güzel bir ipucu vereyim: yağmurlu ve kötü havanın ertesindeki havanın iyi olduğu ilk gün muhakkak gidin. Kötü havadan ötürü ormanda bekleme yapan kuşların toplu geçişlerini görebilirsiniz. Bunun haricinde zaman zaman gökyüzüne kafanızı kaldırın ve tarayın. Birinde olmasa bile bir başkasında muhakkak görürsünüz. Tuzla’dan Silivri’ye kadar şehrin pek çok noktasında özellikle leylek olmak üzere defalarca görmüşlüğüm vardır.
 |
| Termal Yapan Leylekler |
Sonbahar göçü için ise Avrupa’dan Afrika’ya geçen kuşları B. Çamlıca tepesi ve daha kuzeyde yer alan tepelerden genellikle gözlemlerler. Sonbaharda daha geniş bir alana yayılarak geçen kuşları çok daha yaygın bir alanda görebilirsiniz. Ama unutmamalısınız ki çok yüksekten geçtiklerinden ötürü ilkbahar göçünde olduğu gibi yakından göremezsiniz.
Eski zamanlarda da özellikle leylekler İstanbul’da mübarek sayılırmış. Aynı zamanda baharın bir başka habercisidir. İstanbul Ansiklopedisi’nde Amedan-ı Laklakan maddesinde şöyle yazar:
İlkbaharda leyleklerin gelmesine İstanbul’da verilen ad. Bu göçmen kuşlar kutsal topraklardan (Arabistan) geldikleri için “mübarek” sayılırlardı. İlkin Üsküdar’a gelen leyleklerle ilgili haberler İstanbul ve Beyoğlu’nda yayılınca çoluk çocuk herkes hatta çarşı esnafı sokaklara dökülüp “hacı babaların” kendi semtlerine gelişlerini izlemeye çıkardı. Hatta bir adet de leyleklerin gelmesine yakın, baca ve çatılardaki bozulmuş yuvaların onarılıp düzeltilmesiydi. Leyleği havada görmek ise o yaz bir seyahata çıkılacağına yorumlanır ve bundan sevinç duyulurdu.
Kuş Gözlemleri ile ilgili bilgi alabileceğiniz web siteleri:
İstanbul Kuş Gözlem Topluluğu http://www.ikgt.org
Türkiye Kuş Gözlem Veritabanı: http://www.kusbank.org
Türkiye’nin Anonim Kuşları: http://www.trakus.org
Kuş Araştırmaları Derneği: http://www.kad.org.tr
Doğa Derneği: http://www.dogadernegi.org
