Aynı Açıdan İstanbul: Büyük Hendek Caddesi’nden Galata Kulesi

Simge eserlerden birisi olarak Galata Kulesi‘ne bir yazıda özel olarak yer vermiştim. Ama o günden bugüne elime geçen eski fotoğraflar çok fazla oldu. Önceki yazıya dokunmadan bu yazı içerisinde Galata Kulesi ve çevresini biraz daha deşmek istiyorum. Aslında Galata Kulesi’nin benzer açılardan çekilmiş fotoğraflarını karşılaştırmak isterken dikkatimi çeken bazı hususlar oldu. Çeşitli makalelerde kule hakkındaki bilgilerle, gördüğüm fotoğraflardaki bilgiler arasında çelişkileri farkettim. Bu yazıda Büyük Hendek Caddesi temelinde kalmak üzere bu çelişkilere de değineceğim. Önce kule hakkında kısa bir özet geçmekte fayda var.

Bugüne ulaşan kule yapısı 1348 tarihinde Cenevizliler tarafından yapılır. Dönemin güvensiz ortamı gereği surlar ve hendekler de yapılır.

1509’daki büyük depremde kule hasar görür. 1510 yılında onarılır.

1717 yılında yangın kulesi olarak kullanılmaya başlanır. 1794 yılındaki büyük bir yangının kurbanı olur; kurşun ve ahşap olan külahı, tahta merdivenleri ve odaları yanar. Onarımdan geçer ama 1831 yılında tekrar bir yangın geçirir. Bu yangın sonrası kurşun kubbe yenilenir. Kulenin üst biçimi değiştirilerek bir kat yapılır, önüne demir parmaklıklı bir seyir alanı eklenir. Yani bugünkü şekline en benzer halini alır.

James Robertson, 1854

Kule ve civarı hakkında Semavi Eyice şöyle yazmıştır:

Galata Kulesi, azınlıklarla Levantenler tarafından idare edilen Şehremaneti VI. Belediye Dairesi’nin “imar” adı altındaki tahrip çalışmaları ile etrafındaki avlusunu, surlardaki kapılarını, kıyıya doğru uzanan sur duvarlarını kaybetmiş, hendekleri de doldurulmuştur. Bütün Türk dönemi boyunca kulenin dibinden sağlı sollu bir taraftan Kasımpaşa’ya, diğer taraftan Tophane’ye inen büyük Türk mezarlığı, buralarda yapılacak Levanten evlerine yer açmak için servileri ve taşları ile yok edilmiştir. Kulenin dibi ve etrafında, eski gravürlerde ve hatta fotoğraflarda görülen Türk mimari üslûbundaki ahşap evler yıktırılarak yerlerini üslupsuz kâgir ev ve apartmanlar almıştır. Bu binaların aşırı derecede yüksek oluşu Galata Kulesi’nin uzaktan görünüş nisbetlerine zarar vermiştir. Bunların arasında, bir İskoç şatosu üslûbunda inşa edilen ve şimdi Beyoğlu Hastahanesi olan eski İngiliz Deniz Hastahanesi kulenin dibindeki sivri külahı ile gözleri rahatsız eder. Kulenin dibindeki mezarlık ortadan kaldırılırken kuleye yeşil bir çevre sağlayan ağaçları da tamamen kesilmiştir.1860’lı yıllara gelindiğinde çevresinde bulunan surlar yıkılır, hendekler doldurulur.

Semavi Eyice’nin bahsettiği Türk mimari üslubundaki evleri 1860’ların başlarında Sophus&Williams‘ın kuleden çektiği bir fotoğrafta görebiliyoruz.
Hendeklerden bugüne sadece isim olarak Büyük Hendek ve Küçük Hendek Caddeleri kalmıştır. 1850’lerden sonraki fotoğraflarda bu hendek ve kuleye yakın olan surları görebiliyoruz. Semavi Eyice, tarih belirtmemiş ama diğer kaynaklardan hendeklerin doldurulması ve surların yıkılmasının ya 1860-1861 yılına tekabül ettiği ya da 1864 yılındaki imar hareketleri sırasında olduğunu öğreniyoruz. Aşağıdaki 2 fotoğraf kaynaklarda farklı tarihlerde geçebiliyor; ancak fotoğraftaki herşey aynı günde çekildiğini söylüyor. James Robertson’un İstanbul serüveni net olarak bilindiği için rahatlıkla 1854 yılında Büyük Hendek Caddesi diyebiliriz:

James Robertson, 1854 

 

Ernest De Caranza, 1854

Aşağıda göreceğiniz Mayıs 1862 tarihli fotoğrafta hendekler henüz durmaktadır. Bu durumda hendeklerin doldurulması işleminin daha sonra, yani 1864’te gerçekleştiğini söylemek daha doğru olur.

Kuleye ait denk gelen en eski fotoğraf Ernest De Caranza‘nın 1852 tarihli şu fotoğrafı. Caranza’nın İstanbul’da bulunduğu tarihleri belirten bir biyografi bulamadım. Bu fotoğrafta çevresi bir yangın sonrası yeri gibi görünmektedir. Acaba 1831 yangını sonrası o çevre toparlanamadı mı sorusu akla geliyor.

Galata Kulesi’nin Külahı Ne Zaman Kayboldu?

Şimdi en can alıcı noktaya geliyoruz: Tüm kaynaklarda kulenin külahının 1875 yılındaki bir fırtınada uçup gittiği belirtilmektedir. Eski fotoğraflarda tarihlendirmede fotoğrafçıların biyografisi yahut referans alınabilecek diğer noktalar bize yardımcı olmaktadır. Yukarıda verdiğimiz James Robertson‘un fotoğrafı 1854 veya en geç 1855 tarihlidir. Hakeza, Ernest De Caranza‘nın fotoğrafı da öyle. Bu fotoğraflarda kulenin sivri külahlı halini görüyoruz.

21 Mayıs 1862 tarihli Francis Bedford fotoğrafı James Robertson’un fotoğrafı ile aynı açıdan çekilmiş fakat Galata Kulesi’nin külahı yok. Hatta dikkatli bakılırsa bir inşaat dönemi olduğu izlenimi veriyor. Henüz pencerelere camları takılmamış.

Francis Bedford / 21 Mayıs 1862

Bu durumda akla gelen kuvvetli ihtimal kulenin sivri külahının 1875 tarihinde bir fırtınada uçtuğu bilgisinin hatalı olduğudur. Tersinden yaklaşırsak Francis Bedford fotoğrafının tarihinin hatalı olduğudur. Ancak fotoğrafçının biyografisi ve gezi tarihleri çok net olduğu; üstelik 1864 sonrası bölgede imar çalışması olduğu bilgisi de bilindiği için bu ara ihtimal ortadan kalkmaktadır.

Fotoğrafları takip ederek elde ettiğimiz bilgi ve tarihleri kullanarak vardığımız sonucu yeniden toparlarsak:

1- Galata Kulesi’nin sivri külahı 1875 yılındaki bir fırtınada değil, 1855-1862 arasındaki bir dönemde henüz bilmediğimiz bir sebeple sökülmüştür. Muhtemeldir ki 1862’ye daha yakın bir zaman.

Daha düşük gibi görünen diğer ihtimal ise;

2- Galata Kulesi’nin fırtınada uçan sivri külahı 1831 sonrası yapılan külah değil, 1875’te belirtilen fırtınadan evvel o arada bir yerde yapılan ve kayıtlarda olmayan başka bir külah olabilir. Ancak gerek Pascal Sébah, gerek Abdullah Fréres fotoğraflarında gördüğümüz külahsız hali ile 1862’deki külahsız hali birebir aynı olunca bu ihtimal iyice zayıflıyor.

Bundan sonrası daha derinlikli bir araştırmanın konusu olup eldeki sınırlı olanaklarımızı aşmaktadır. Bu konuda bilgilerinizle destek olmak isterseniz, lütfen yorum bölümüne mesaj bırakınız. Gereken güncelleme yapılacaktır.

* * *

Büyük Hendek Caddesi‘nden görünümleri izlemeye sonraki dönemlerle devam edelim;

Abdullah Fréres‘in bir fotoğrafında surların artık olmadığı, yeni evler ve hatta bir cami yapıldığını görüyoruz. Fotoğrafın net bir tarihi elimizde mevcut değil. Semavi Eyice’nin bize söylediği Levanten Evleri henüz ortada yok. Bunun hemen öncesi bir dönem olsa gerek. 1864-65 yılları gibi.

Abdullah Frères 

Abdullah Fréres’in aşağıdaki diğer fotoğrafı devamındaki Pascal Sébah’ın fotoğrafından bir süre önce çekilmiş olmalı.

Abdullah Frères

 

Pascal Sébah 

Basile Kargopoulo‘nun 1875 tarihinde olduğu belirtilen fotoğrafında sol bölümde mezarları görüyoruz.

Basile Kargopoulo 

LOC arşivinden 1905 öncesi olduğu düşünülen bir fotoğraf:

LOC Arşivi, 1905 öncesi

 

ve Büyük Hendek Caddesi’nden çekilmiş tespit edebildiğimiz eski  fotoğraflar:

http://www.eskiistanbul.net/tag/büyükhendek-caddesi/

Galata Kulesi’nin içeren eski fotoğraflar: 
http://eskiistanbul.net/tag/galata-kulesi

Galata Kulesi’nden çekilmiş fotoğraflar:
http://www.eskiistanbul.net/tag/galata-kulesinden

Yazıda Faydalanılan İnternet Kaynakları:

https://islamansiklopedisi.org.tr/galata-kulesi

http://www.mimdap.org/?p=42051

https://galatakulesi.wordpress.com/2013/01/30/galatakulesihikayesi/

Bu yazı Fotoğraf kategorisine gönderilmiş ve , ile etiketlenmiş. Kalıcı bağlantıyı yer imlerinize ekleyin.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir