İstanbul’un Kaybolan Eserleri

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii

Özellikle eski İstanbul fotoğrafları ile uğraşanlar, yer tespitlerinde yahut fotoğrafa giren yapıların tespitlerinde referans noktaları ararlar. Eğer günümüze ulaşmış yapılar varsa iş kolaydır. Fakat ulaşmayan yapılar nedeniyle çok fazla kafa karışıklığı olabilmektedir. Sadece yapılar değil, yollar da değişmiş olduğu için bazen yanıltıcı sonuçlara gidilebiliyor.

Evet bu sorunları bizzat sıkça yaşadım. Bugün olmayan bir eseri tanımlamanın zorluğu bir yana, sadece hafızada tutmak gerektiğinden ötürü tekrar lazım olduğunda bulması kolay olmuyordu. Camiler gibi birbirine bazen çok benzeyen ve yakın konumlanan eserler ise sıkça karıştırılıyordu.

Çok uzun zamandır yapmak istiyordum. Özellikle bugün olmayan eserleri bir haritada toplayıp, gerektiğinde başvuru kaynağı olarak kullanayım. Twitter’da gördüğüm bir mesaj sonrası ulaştığım sayfa sonrasında artık yapmam gerektiğini düşünüp işe başladım.

Bunu hazırlarken daha çok Alman Mavileri haritaları ile eski fotoğraflardaki görünümlerden faydalandım. Alman Mavileri’nin harita örtüştürmesini kendim yapmıştım, onu kullandım. Bu haritaların en büyük özelliği ölçümlerin hassas olması ve bugünkü haritaların üzerine koyduğumuzda birebir örtüşmesi. Ayrıca Kültür A.Ş. tarafından yayınlanmış “İstanbul’un 100 Kaybolan Eseri” kitabını biliyorum. Elimde yok ama gözatmıştım. Orada halen kısmen / harabe halinde duran bazı eserlere de yer verilmişti. Burada bizim amacımız daha farklı. Elbette ortak eserler olacak ama çok daha fazlası olacak. Mesela nasıl yaparım kısmına henüz karar vermedim ama genelde tek bir nokta ile tanımlaması pek uygun olmayan eski yapılar, konaklara da yer vermeyi düşünüyorum. Çünkü bu yapılar eski fotoğraflarda sıkça karşımıza çıkıyor.

Bu eserlerin kimisi zaman içinde harap olup ortadan kalkmış, kimisinin ise yerine başka bir yapı yapmak, bulunduğu noktadan yahut yakınından yol geçirmek için yıktırılmış. Bugün kimisinin yeri boş, kimisinin yerinde başka bir bina mevcut, kimisinin yerinden ise yol geçmektedir.

Kırkçeşmeler, Nicholas V. Artamonoff Arşivi, Nisan 1935

Kırkçeşmeler, Nicholas V. Artamonoff Arşivi, Nisan 1935

Aslında bir başlangıç yaptım. Halen kendi bildiğim eksikler mevcut. Zaman içinde o eserlerle ilgili bilgilerdeki tereddütlerim kalktıkça tamamlayacağım. Ayrıca özellikle kulelerden çekilen panoramalarda gördüğümüz ama bugün olmayan eserleri yeniden bir taramam gerekiyor. Bununla birlikte benim gözümden kaçanlar elbette vardır. Eksik ve hatalı konumlandırma ve isimlendirmeleri bu yazıya yorum yazarak iletirseniz eklerim / güncellerim.

Haritada nokta konumlanmasını eserlerin merkezlerini baz alarak ayarladım. Hata kesin yoktur demiyorum ama çoğunlukla sapmalar 1-2 metreyi geçmeyecektir. 

(11 Aralık 2018 itibariyle 103 nokta tanımlandı)

ÖNEMLİ GÜNCELLEME

Kaybolan Eserleri Kültür Envanteri içerisinde ayrı bir tema olarak ele aldık. Tema sadece İstanbul ile sınırlı değildir. Bütün güncellemeleri artık Kültür Envanteri üzerinde yapmaktayız. O sebeple İstanbul’un Kaybolan Eserleri harita ve dizinine buradan ulaşabilirsiniz.

Bu yazı Harita, Toplu Eserler kategorisine gönderilmiş. Kalıcı bağlantıyı yer imlerinize ekleyin.

İstanbul’un Kaybolan Eserleri için 3 cevap

  1. hamit der ki:

    haritayı e postama gönderecektim

  2. F. Murat Demir der ki:

    Çok güzel bir proje, tebrik ediyorum. Bazı eserlerin isimlerini ekledikçe daha da ayrıntılı bir hal alacaktır. Anladığım kadarıyla odağınızda cumhuriyet döneminde kaybolan eserler var ama Osmanlı döneminde yıkılan/tahrip edilen eserler de listeye eklenebilir. Mesela: 1866’da yıkılan Eski Saray, Etmeydanı ve Şehzade Camii karşısındaki Yeniçeri kışlaları, Beşiktaş Sahil Sarayı, Abdülaziz’in demiryolu inşaatı için yıktırdığı Topkapı Sarayı’na mülhak Sahil Sarayı, İncili Köşk, Hasekiler Kasrı, Boukoleon Sarayı, Yalı/Cebeciler Kasrı, Yalı Kasrı’nın yerinde eskiden duran ve ta 1591’de yıktırılan Bayezid Kasrı … Saymakla bitmez. Yıkım cumhuriyetin olduğu kadar Osmanlı’nın da gerçeği maalesef. Bu yüzden fotoğraflara ek olarak başka tarihi vesikalara da bakmak gerekiyor. Suriçindeki cami ve medreseler için şu site güzel bir kaynak: https://www.fatihinkayipcamileri.org.tr/kay%C4%B1p-cami-ve-medresler.html

    Umarım devamını getirirsiniz, merakla takip ediyor olacağım. Kolaylıklar.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir